بررسی فقهی «تقاصّ» در سبّ

.        منابع و مآخذ
         1.     قرآن کریم.
         2.     آشتیانی، محمدحسن­بن­جعفر، کتاب القضاء، ج۲۵، تهران: چاپخانه رنگین، ۱۳۲۷.
         3.     اردبیلی، احمدبن­محمد، زبدة البیان، قم: مؤتمر المقدّس الاردبیلی، 1375.
         4.     اسکندری، محمد‌حسین، قاعده مقابله به مثل در حقوق بین‌الملل از دید اسلام، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1379.
         5.     الفیومی، احمدبن­محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، بیروت: دارالفکر، بی­تا.
         6.     الموسوعة الفقهیة، ج۳۸، کویت: وزارة الاوقاف و الشؤون الاسلامیة، ۱۴۱۹ق.
         7.     امام خمینی، سیدروح­اللّه‌، تحریر الوسیله‌، قم: مؤسسة مطبوعات دارالعلم، بی­تا.‌
     8.   امامی، محمدجعفر و آشتیانی، محمدرضا، نهج‌البلاغه با ترجمه گویا و شرح فشرده، زیر نظر ناصر مکارم شیرازی، قم: مدرسة الامام علی­بن­ابی‌طالب7، 1379.
         9.     انصاری، مرتضی، المکاسب، قم: ‌مجمع الفکر الاسلامی، 1422ق.
     10.     بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة، قم: انتشارات جامعه مدرسین، 1410ق.
     11.     بخاری، محمدبن­اسماعیل، صحیح البخاری، بیروت: دارالفکر، چ2، 1401ق.
     12.     بروجردی، مرتضی، المستند فی شرح العروة الوثقی (موسوعة الامام الخوئی)، المجلد الثامن، قم: مؤسسة احیاء آثارالامام الخوئی;، 1414ق.
     13.     بیهقی، احمدبن­حسین­بن­علی­بن­موسی ابوبکر، سنن البیهقی الکبری، ج6، تحقیق: محمد عبدالقادر عطا، مکة المکرمه: مکتبة دار الباز، ۱۴۱۴ق / ۱۹۹۴م.
     14.     جزایری (آل غفور)، سیدمحمدعلی، شرح المکاسب المزجی، قم: باقیات، 1426ق.
     15.     جعفری لنگرودی، محمدجعفر، دائرة المعارف حقوق مدنی و تجارت، ج۱، تهران: گنج دانش، 1357.
     16.     جوهری، اسماعیل­بن­حماد، الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة، تهران: چاپ افست، ۱۳۶۸.
     17.     حرّانی، ابن شعبه، تحف العقول، بی­جا، بی‌نا، بی­تا.
     18.     حطاب، محمدبن­محمد، مواهب الجلیل لشرح مختصر خلیل، ج۸، بیروت: چاپ زکریا عمیرات، 1416ق/1995م.
     19.     حلی، حسن­بن­یوسف، قواعد الاحکام، ج۳، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین، 1419ق.
     20.     حلی، نجم‌الدین جعفربن­حسن، شرائع‌ الاسلام ‌فی ‌مسائل ‌الحلال ‌و الحرام (کتاب الحدود)، قم: اسماعیلیان، 1386.
     21.     ---------------------، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، بی‌جا، بی­نا، بی‌تا.
     22.     خسروشاهی، قدرت‌الله، فلسفه قصاص از دیدگاه اسلام، قم: بوستان کتاب، 1380.
     23.     خوانساری، سیداحمد، جامع­ المدارک فی شرح المختصر النافع، ج6، علق علیه علی‌اکبر غفاری، تهران: بی‌نا، 1402ق.
     24.     زحیلی، وهبة، الفقه الاسلامی و ادلته، ج5، دمشق: دارالفکر، چ2، 1409ق.
     25.     شهیدی، مهدی، سقوط تعهدات، تهران: مجمع علمی و فرهنگی مجد، چ9، 1388.
     26.     طباطبایی، سیدمحمدکاظم، العروة الوثقی، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بی‌تا.
     27.     طباطبایی، سیدعلی، ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدلائل، ج۱۰، قم: تحقیق و نشر مؤسسة النشر الاسلامی، 1415ق.
     28.     طریحی، فخرالدین­بن­محمد، مجمع البحرین، تحقیق: سیداحمد حسینی، تهران: انتشارات مکتب النشر الثقافة الاسلامیة، چ3، 1375.
     29.     --------------------، الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، تهران: ‌دارالکتب الاسلامیه،1390ق.
     30.     طوسی، محمدبن­حسن، تهذیب الاحکام، ج5، بیروت: دارالمعارف للمطبوعات، بی‌تا.
     31.     عاملی جُبَعی، زین­الدین­بن­نورالدین علی­بن­احمد، مسالک الافهام فی شرح شرائع الاسلام، بی‌تا، بی­نا، بی‌جا.
     32.     عاملی زین­الدین­بن­علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، (المحشی کلانتر)، بی‌جا، بی­نا، بی­تا.
     33.     عاملی، محمدبن­حسن، وسائل الشیعة، ج28، قم: آل البیت:، 1409ق.
     34.     علیدوست، ابوالقاسم، فقه و عرف، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چ4، 1388.
     35.     عمید، حسن، فرهنگ عمید، تهران: دانش، چ18، 1388.
     36.     کلینی رازی، محمدبن­یعقوب، اصول کافی، تحقیق: سیدجواد مصطفوی، تهران: انتشارات علمیه اسلامیه، بی‌تا.
     37.     مجلسی، محمدباقر، مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، ج10، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چ2، 1404ق.
     38.     محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمة، ج3، قم: دارالحدیث، چ2، 1379.
     39.     مفید، محمدبن­محمد نعمان، الامالی، تحقیق: حسین استادولی و علی­اکبر الغفاری، قم: بی­نا، چ2، 1414ق.
     40.     موسوی الخوئی السیدابوالقاسم، مصباح الفقاهة (من موسوعة الامام الخوئی)، ج35، قم: انتشارات فقاهت، 1378.
     41.     نجفی ایروانی، علی­بن­عبدالحسین، حاشیة المکاسب، ج2، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۴۰۶ق.
     42.     نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام‌ فی‌ شرح‌ شرائع‌ الاسلام‌، ج41، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چ2، 1365.
     43.     نراقی، احمدبن­محمدمهدی، مستند الشیعة فی احکام الشریعة، قم: مؤسسه آل البیت: لاحیاء التراث، بی‌تا.
        (i)      
 
[1]. «و المراد به هنا، استیفاء اثر الجنایة من قتل او قطع او ضرب او جرح، فکأن المتقص یتبع اثر الجانی، فیفعل مثل فعله»؛ محمدحسن نجفی، جواهر الکلام، ج42، ص7.
[2]. الموسوعة الفقهیة، ج۳۸، ص۳۳۲.
[3]. «مادة 294: وقتی دو نفر در مقابل یکدیگر مدیون باشند بین دیون آنها به یکدیگر به طریقی که در موارد ذیل مقرر است تهاتر حاصل می‌شود».
[4]. ر.ک: قانون اساسی جمهوری اسلامی؛ قانون مدنی، ص177-176.
[5]. «در اصطلاح اقتصادی، عمل دو نفر یا دو دولت که طلب‌ها و وامهایی را به یکدیگر دارند، برابر و پا­به­پا کنند و پول نقدی به هم ندهند و داد و ستد جنسی و معاوضه جنس با جنس بین دو کشور به طور برابر که پولی به­یکدیگر ندهند»؛ حسن عمید، فرهنگ عمید.
[6]. قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، مادة 295.
                      (i) [7]. (وَجَزَاء سَیِّئَةٍ سَیِّئَةٌ مِّثْلُهَا فَمَنْ عَفَا وَأَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَی اللَّهِ إِنَّهُ لَا یُحِبُّ الظَّالِمِینَ وَلَمَنِ انتَصَرَ بَعْدَ ظُلْمِهِ فَأُوْلَئِکَ مَا عَلَیْهِم مِّن سَبِیلٍ)؛ جزای هر بدی­ بدی­ای است همانند آن. پس کسی که عفو کند و اصلاح کند، مزدش با خداست، همانا او ستمکاران را دوست ندارد و بر کسانی که پس از ستمی که بر آنها رفته باشد انتقام می­گیرند، ملامتی نیست.
[8]. شروع­کننده این از ‌دو نفر، ظالم‌تر از دیگری است و گناه عملش و گناه عمل طرف مقابلش هم بر گردن اوست؛ البته در صورتی که مظلوم تعدی نکند.
[9]. قانون مجازات اسلامی، مصوب1370، ماده 700.
[10]. در کتاب کافی شریف، برای این روایت معتبره دو قول وجود دارد و دو سند ذکر شده است در یکی از آنها، عبارت «مالم یعتذر الی المظلوم»  است و در دیگری عبارت «مالم یتعدّ المظلوم».
[11]. «قذف، عبارت است از نسبت دادن زنا یا لواط به شخص دیگر، هرچند مرده باشد»؛ قانون مجازات اسلامی، مصوب 1392، مادة 245.