بررسی ابعاد اقتصادی فقهی جریمه دیرکرد در نظام بانکی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار اقتصاد دانشگاه مفید

چکیده

تأخیر در پرداخت دیون دغدغه بسیاری از اقتصادهای جهان بوده که در صورت گستردگی، آثار زیان‌باری برای اقتصاد کشور خواهد داشت. از این‌رو در اقتصادهای مالی معتبر دنیا به روش‌های پیشگیرانه و همچنین مقررات بازدارنده از جمله جریمه تأخیر روی آورده‌اند. اما جریمه تأخیر در میان فقیهان مورد مجادله است.
این نوشتار با اتکا به روش تحلیلی توصیفی و تحلیل محتوا، به این نتیجه می‌رسد که جریمه تأخیر، تخلف بوده و با ربا و ربای جاهلی متفاوت است. همچنین تأخیر در پرداخت، موجب زیان بانک‌ها و کشور شده، جبران خسارت آنها الزامی است. با این وجود، لازمه اجرای موفق جریمه تأخیر در کشورهای اسلامی، وجود نسبی وفاق در میان فقها و زیرساخت مناسب در کشور است که هیچ‌کدام وجود ندارد. از این‌رو لازم است که جریمه تأخیر از نظام بانکداری حذف و جایگزینی کارآمد و مورد وفاق عموم فقها ایجاد شود.است.

کلیدواژه‌ها


* قرآن کریم.
1. انصاری، شیخ مرتضی (1424ق)، کتاب المکاسب، ج6، الطبعة الرابعه، مجمع الفکر الاسلامی.
2. بخش فرهنگی جامعه مدرسین (1381)، ربا، قم: بوستان کتاب.
3. تبریزی، جواد (1412)، ارشاد الطالب الی التعلیق علی المکاسب، ج4، مطبعه اسماعیلیان.
4. تسخیری، محمدعلی (1382)، «شرط کیفر مالی در بانکداری بدون ربا»؛ فصلنامه فقه اهل بیت، س9، ش35، ص63−71.
5. توحیدی، محمدعلی (1382 ق)، مصباح الفقاهة فی المعاملات، ج3، مطبعة الآداب.
6. جمعه علی، محمداحمد سراج و احمد جابر بدران (2010)، موسوعة فتاوی المعاملات المالیة للمصارف و المؤسسات المالیة الاسلامیة، ج14، دارالسلام−مصر.
7. الحلی، نجم‌الدین (1983)، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال والحرام، مع تعلیقات صادق الشیرازی، الطبعة الثالثه، دارالهدی للطباعة و النشر.
8. خمینی، روح‌اللّه (1421ق)، کتاب البیع، ج5، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینیe.
9. خمینی، روح‌اللّه (بی‌تا)، تحریرالوسیله، ج2، مطبعة الآداب فی النجف الاشرف.
10. خوئی، ابوالقاسم (1410)، منهاج الصالحین، ج2، نشر مدینه العلم، الطبعه الثامنه والعشرون.
11. رضایی، مجید (1381)، «بررسی فقهی حقوقی جریمه تأخیر»، فصلنامه اقتصاد اسلامی، ش6، ص27−44.
12. سامانه بانک مرکزی، قانون بانکداری بدون ربا مصوب 1362.
13. سامانه پژوهشکده پولی بانکی، زیر عنوان بانکداری اسلامی.
14. سامانه قوانین جمهوری اسلامی ایران، قانون مدنی، قانون آیین دادرسی مدنی، قانون چک.
15. سبحانی، جعفر (1414ق)، المختار فی احکام الخیار، مؤسسة الامام الصادقj.
16. العاملی، محمد (1409ق)، وسائل الشیعه، ج21، مؤسسه آل‌البیتb.
17. فاضل لنکرانی، محمد (1429ق)، تفضیل الشریعة؛ الغصب، احیاء الموات، المشترکات و اللقطه؛ مرکز فقهی ائمه اطهارb.
18. قره‌داغی، علی محی‌الدین (2007)، بحوث فی فقه البنوک الاسلامیة، الطبعة الثانیه، دارالبشائر الاسلامیه−قطر.
19. کمیسیون اقتصادی مجلس (1398)، طرح پیشنهادی بانکداری اسلامی.
20. المزید، مزید بن ابراهیم (1431 ق)، استیفاء الدیون فی الفقه الاسلامی، دار ابن‌الجوزی.
21. موسویان، عباس (1387)، معاملات بانکی از دیدگاه مراجع تقلید، تهران: پژهشکده پولی و بانکی.
22. موسویان، عباس و حسین میثمی (1393)، بانکداری اسلامی (1)، تهران: ویراست سوم، پژوهشکده پولی و بانکی.
23. موسویان، عباس و فرشته ملاکریمی (1394)، «جریمه تأخیر»، تهران: پژوهشکده پولی و بانکی.
24. مهرپور، حسین (1371)، مجموعه نظرات شورای نگهبان، ج3، تهران: انتشارات کیهان.
25. مؤسسه عالی بانکداری ایران (1376)، مجموعه سخنرانی‌های ارائه شده در هشتمین همایش بانکداری اسلامی.
26. نجفی، محمدحسن (1362)، جواهر الکلام، ج37، چاپ دوم، دارالکتب الاسلامیه.
27. ندری، کامران و لیلا محرابی (1393)، «بررسی تطبیقی مطالبات غیرجاری نظام بانکی ایران با سایر کشورها و واکاوی تجارب کشورهای مختلف اسلامی در روش‌های وصول مطالبات»، مجموعه مقالات بیست‌وپنجمین همایش بانکداری اسلامی، مؤسسه عالی بانکداری ایران، ص552−602.
28. وحدتی شبیری، حسن (1382)، «مطالعه تطبیقی خسارت تأخیر تأدیه در حقوق ایران و فقه امامیه»، فصلنامه اقتصاد اسلامی، س3، ش12، ص93−109.
29. هدایت‌نیا، فرج‌اللّه (1383)، «خسارت تأخیر تأدیه، آسیب‌شناسی فقهی قوانین»، مرکز تحقیقات فقهی قوه قضاییه.